فروش استقراضی یا Short Selling چیست؟

در بورس ایران علی‌رغم تلاش‌های انجام شده برای ارتقا کارایی و کیفیت در مقایسه با بورس‌های جهانی، همواره خلا برخی از ابزارها وجود داشته است. یکی از آن موارد این‌ است که در بازار سهام ایران برخلاف سایر کشورها تنها می‌توان از رشد قیمت سهام سود کرد.

به این‌صورت که پیش‌بینی می‌شود که قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت یا به عبارتی سهمی ارزنده‌تر از قیمت فعلی است. در نتیجه با خرید و در نهایت افزایش قیمت سهم سود کسب می‌شود. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه بورس‌های پیشرفته ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که در آن نزول قیمت سهم هم می‌تواند سود به همراه داشته باشد.

فروش استقراضی (Short Selling) چیست؟

در بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد. در فروش استقراضی می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.
به این‌صورت که شخص پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالا نزولی خواهد شد. در این حالت سرمایه‌گذار بدون آنکه سهام آن شرکت را از قبل خریداری کرده باشد، می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم به علاوه بهره آن را به مالک پرداخت کند.

میزان بهره نیز از قبل مشخص می‌شود. در این‌صورت متقاضی از مابه‌تفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید مجدد آن در ارقام پایین سود می‌کند. در این حالت بر اساس قرارداد قرض مالکیت به فروشنده منتقل می‌شود.

ساز و کار فروش استقراضی چیست؟

معمولاً فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این صورت که صاحبان سهام تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض می‌دهند. برای این‌کار حتماً باید درخواست ارائه سهام برای فروش استقراضی به کارگزاری داده شود تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی ‌شوند. کارگزاران پس از شناسایی فرد متقاضی، سهام مالک را به متقاضی قرض می‌دهند.
پس از آن متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند، مبلغ حاصل شده از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. متقاضی علاوه بر مبلغ کسب شده از فروش سهام، موظف است مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار محفوظ داشته باشد تا در صورتی که متقاضی سهام مالک را بازنگرداند از وجه تضمین استفاده شود.

در مدت زمان استقراض مبلغ ماحصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن به مالک پس از کسر کارمزد کارگزار پرداخت می‌شود. در صورت تمایل مالک سهام و به منظور ایجاد انگیزش برای متقاضیان مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند. پس از آن اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام کاهش پیدا کند همان تعداد سهم را مجدد خریداری و تحویل مالک می‌دهد و در نتیجه مابه تفاوت آن سودی برای متقاضی است. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد، پس در این‌ صورت زیان می‌کند.

فروش استقراضی

‎ لازم به ذکر است در مدت زمان فروش استقراضی کلیه حق و حقوق مالک سهام به جز حق رای محفوظ خواهد ماند.

فروش استقراضي يا Sell كردن به زبان ساده با یک مثال:

فرض كنيد دوست شما ١٠٠٠ دلار دارد كه گذاشته در گاو صندوق خانه و حالا حالاها قصد فروش آن را ندارد، حالا فرض كنيم كه شما نياز به پول پيدا مي‌كنيد يا فكر مي‌كنيد قيمت دلار در آينده نزديك پايين خواهد آمد.

پيش دوست خود رفته و دلارها را از او قرض مي‌گيريد و دوست شما به شما مي‌گويد:

“من كاري ندارم كه قيمت دلار بالا بره يا پايين بياد، ١٠٠٠ دلار بهت دادم تا دوماه ديگه (مدت زمان رو فرضي گفتم ) فرصت داري ١٠٠٠ دلار به من پس بدي”

شما به صرافي رفته و دلارها را فرضاً ١٤ هزار تومن مي‌فروشيد. حالا اگر فرضاً ٢ ماه بعد كه قصد داريد دلارهاي دوستتون رو خريده و بهش پس بديد قيمت دلار ١٦ تومن شده باشد شما به ازای هر دلار ٢ تومن ضرر كرده‌ايد و اگر دلار در اون زمان ١٢ تومن شده باشد، شما ٢ تومن سود كرده ايد!!

در اینجا شما بابت چيزي كه اصلاً نداشته‌ايد متحمل سود يا زيان شده‌ايد، و چون اين اتفاق حاصل استقراض بوده به اون فروش استقراضي گفته مي‌شود.

میزان ریسک سرمایه‌گذاری در فروش استقراضی چقدر است؟

با توجه به این‌که عدد صفر حداقل قیمت یک سهم محسوب می‌شود و حداکثری برای رشد قیمت سهمی وجود نخواهد داشت و ممکن است رشد سهمی ادامه‌دار باشد، پس ریسک این عمل به شدت بالاست و تنها معامله‌گران حرفه‌ای بازار می‌توانند از این روش سود کسب کنند.

فروش تعهدی چیست؟

با توجه به این‌که دریافت بهره در دین اسلام حرام است، به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه فی مابین مالک سهام و متقاضی است.

به این صورت که سرمایه‌گذار به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.

سازوکار فروش تعهدی چیست؟

در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دروه تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.
متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کند.

در این روش نیز همانند فروش استقراضی در طی مدت پول ماحصل از فروش سهم نزد مالک محفوظ می‌شود و مالک حق برداشت پول را ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و… سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مبلغی از سود خود را به مالک به عنوان مبلغ تشویقی پرداخت کند.

پس از سررسید زمان و یا خواست خود متقاضی یا مالک، متقاضی باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. البته اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود.
در این روش هم مانند فروش استقراضی اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.

فروش تعهدی چقدر ریسک دارد؟

به همان میزان که ریسک خرید اعتباری بالاست، فروش تعهدی نیز همانند فروش استقراضی به عنوان نقطه مقابل آن نیز از ریسک بالایی برخوردار است.

فروش استقراضی یکی از ابزارهای مالی مهم در بورس‌های جهانی است که با استفاده از آن، می‌توان در شرایطی که انتظار افت قیمت سهم وجود دارد نیز سود کسب کرد. در حالی جای خالی این ابزار در بازار سرمایه ایران به‌خوبی مشهود بود که طبق وعده‌های سیاست‌گذاران بازار سرمایه، قرار است از چهارم اسفندماه سال جاری شاهد اجرای دستورالعمل فروش تعهدی اوراق بهادار در بورس و فرابورس باشیم. همچنین مقرر شده تا آغاز به‌کار این بازار با پنج نماد از پنج صنعت فعال در بازار سهام باشد که طبق صحبت‌های مطرح‌شده، این شرایط تا پایان سال حاکم است و از سال آینده به‌طور تدریجی به تعداد نمادها افزوده خواهد شد.

نویسنده: علی پهلوان

پیشنهاد

• ما در آکادمی پارسیان بورس با تجربه فعالیت چندین ساله در بازار بورس و برگزاری کلاس‌های آموزش بورس در مشهد به شما پیشنهاد می‌کنیم با استفاده از مشاوره‌های رایگان آشنایی با بورس، اولین گام‌های ورود به بازار بورس را بردارید، برای اطلاع بیشتر و ثبت نام اینجا کلیک کنید.
• امیدواریم که حداکثر استفاده ممکن از این مقاله آموزشی را برده باشید، در صورت تمایل می‌توانید برای ثبت‌نام دوره‌های جامع آنلاین و حضوری از این لینک اقدام کنید.
• آکادمی تخصصی پارسیان بورس « مرکز برگزاری کلاس بورس در مشهد »