در این مقاله از پارسیان بورس به فلسفه وجودی شرکتهای سرمایهگذاری (صندوقهای سرمایهگذاری) میپردازیم. شرکتهای سرمایهگذاری از گروههای مالی فعال در بازار سرمایه میباشند که از طریق انتشار اوراقی که مبین مالکیت، خریداران میباشند، اقدام به جذب سرمایههای کوچک و بزرگ سرمایهگذاران خویش به منظور تمرکز بر اهداف بزرگتر و با استفاده از مدیران و کارشناسان حرفهای مینمایند تا بدینترتیب اقدام به کاهش ریسک سرمایهگذاری سرمایهگذارن نمایند. مجموعهی این عملیات از طریق سبدهای سرمایهگذاری انجام میشود که میتواند شامل سهام شرکتهای مختلف (اعم از شرکتهای فعال در بازارهای اولیه و یا ثانویه)، اوراق قرضه، داراییهای فیزیکی و در برخی از موارد شامل ارزهای جهان روا نیز باشد، محقق خواهد گردید.
بدینترتیب وجود شرکتهای سرمایهگذاری در اقتصادی که در آن بورس ماهیتی فراگیر دارد و یا در حال حرکت به سمت فراگیر شدن میباشند، یک ضرورت بارز تلقی میگردد که میتوان به صورت خلاصه در قالب موارد زیر به جمعبندی عمده دلایل اهمیت وجودی آنان پرداخت.
اهمیت وجود شرکتهای سرمایهگذاری
الف – تجهیز منابع سرمایهای و مشارکت دادن مردم در تشکیل سرمایه از طریق جمع آوری سرمایههای سرگردان که به صورت پراکنده و بعضاً خرد در جامعه وجود دارد و تمرکز وجوه جمعآوری شده بهمنظور هدایت آن بهسمت اولویتهای دارای مزیت اقتصادی.
ب – تأمین نقدینگی جهت شرکتهای سرمایهپذیر و سهیم شدن در امر تولید، بالاخص در بازارهای ثانویه که به واحدهای تولیدی امکان جذب سرمایه تازه را از طریق انتشار سهام جدید و یا صدور اوراق قرضه میدهد.
پ – کاهش ریسک سرمایهگذاری
پ – ۱. بدیهی است که انجام معاملات در بازارهای متشکل مالی نیازمند حضور و تحلیل مستمر (که در واقع یک کار حرفهای تلقی میشود) دارد، این امر از توان بسیاری از اشخاص حقیقی و یا معاملهگران غیرحرفهای خارج میباشد. در این بین شرکتهای سرمایهگذاری با استفاده از پرسنل باتجربه و حرفهای و با کمک از شرکتهای مدیریتی و تحلیلگری میتوانند ریسک سرمایهگذاری را برای این گروه از فعالان غیرحرفهای بازار کاهش دهند.
پ – ۲ . از آنجایی که ارزش روز پرتفوی شرکتهای سرمایهگذاری میتواند مبنای ارزیابی مدیران در مقابل سهامدارانشان باشد، لذا علاقه وافری در بین این گروه از شرکتها جهت حفظ و چهبسا رشد ارزش پرتفوی شرکت وجود دارد که این روند موجب عملیاتی خواهد گردید که ما از آن به بازارگردانی سهام یاد میکنیم که در صورت اجرای صحیح آن، این فرایند میتواند موجبات حفظ ارزش بازار را فراهم نموده که به نوبه خود زمینهساز کاهش ریسک عمومی بازار شود.
انواع شرکتهای سرمایهگذاری
شرکتهای سرمایهگذاری را میتوان از سه دیدگاه به شرح زیر مورد دستهبندی قرارداد دیدگاه اول تقسیمبندی شرکتهای سرمایهگذاری بر اساس سیاستهای سرمایهگذاری، دومین دیدگاه تقسیمبندی بر اساس ساختار سرمایهای و بالاخره دیدگاه سوم، تقسیمبندی بر اساس طول عمر فعالیت در این گروه از شرکتها میباشد.
سیاستهای سرمایهگذاری
دیدگاه اول، تقسیم شرکتهای سرمایهگذاری بر اساس سیاستهای سرمایهگذاری است که میتوان اینان را به دو گروه عمده تقسیم نمود:
١. شرکتهای سرمایهگذار مالک: شرکت سرمایهگذاری مالک یا عمده سهامدار به شرکتی اطلاق میگردد که بخشی از سهام یک یا چند شرکت را به منظور به دست گرفتن اداره و کنترل آنها را مورد خریداری و نگهداری قرار میدهد. این مقدار سهام لزوماً به معنی مالكیت بیش از ۵۰ درصدی سهام یک شرکت نمیباشد زیرا در بسیاری از شرکتها به دلیل پراکنده بودن سهامداران، میتوان با مالکیتی کمتر از ۵۰ درصد نیز مالکیت مدیریتی را در آنان مشاهده نمود.
چرا که ملاک انتخاب اعضاء هیئت مدیره، سهامداران حاضر در مجمع عمومی عادی سالیانه و یا مجمع عمومی عادی بطور فوقالعاده میباشد و از آنجایی که در کمتر مجمعی میتوان انتظار حضور کلیه سهامداران را داشت و براساس قوانین جاری، این گونه مجامع عمدتاً با حضور بیش از نیمی از سهامداران در نوبت اول و در صورت به حد نصاب نرسیدن در نوبت دوم به هر تعداد از سهامداران حاضر، مجمع به رسمیت خواهد رسید. باید گفت عمدهترین عامل در کسب مالکیت مدیریتی یک شرکت میتواند ماهیت ترکیب سهامداری در آن شرکت باشد.
انواع شرکتهای سرمایهگذار مالک
اما در بین شرکتهایی که به دنبال مالکیت مدیریتی میباشند نیز به وضوح دو گروه عمده قابل شناسایی است.
۱ – ۱. شرکتهای مدیریتی، افقی/عمودی (سلسله عملیاتی)؛ این گروه از شرکتهای سرمایهگذاری به دنبال مالکیت بر یک سلسله عملیات تجاری میباشند و هدف اصلی آنان کسب مزایای رقابتی در مقابل شرکتهای رقیب میباشد.
۲ – ۱. شرکتهای مدیریت تخصصی؛ که رایجترین نمونه از گروه هلدینگها میباشد، با اتخاذ استراتژی مالكیت محوری بر یک صنعت خاص به دنبال هدایت و در عین حال استفاده از مزایای نسبی آن صنعت میباشند که در حال حاضر شرکت سرمایهگذاری معادن و فلزات به عنوان هلدینگ صنایع فلزی آهنی، شرکت توسعه معادن روی ایران به عنوان هلدینگ صنعت روی، شرکت سرمایهگذاری پتروشیمی ایران به عنوان هلدینگ صنایع پتروشیمیایی و شرکت سیمان فارس خوزستان به عنوان هلدینگ سیمانی یاد کرد که از نقشی تاثیرگذاری بر صنایع تحت پوشش خویش برخوردار میباشند.
۲. شرکتهای سرمایهگذاری مالی؛ برخلاف شرکتهای گروه قبل، کسب سود نقدی و همچنین استفاده از منفعت سرمایه حاصل از فروش سهام سرلوحه عملياتشان میباشد. در این گروه از شرکتها کنترل و مدیریت شرکت سرمایهپذیر مدنظر قرار نمیگیرد، هر چند ممکن است که یک کرسی هیات مدیره نیز در اختیار این گروه از شرکتها قرار بگیرد. امّا هدف از عملیات سرمایهگذاری این امر نیست که بارزترین نمونه از این گروه از شرکتها میتوان به شرکت سرمایهگذاری ملی ایران اشاره نمود.
ساختار سرمایه
دیدگاه دوم، تقسیمبندی شرکتهای سرمایهگذاری از بعد ساختار سرمایه میباشد که در ادامه به بررسی آنان خواهیم پرداخت؛
۱. شرکتهای سرمایهگذاری با سرمایه به این شرکتها دارای سرمایه ثابت و به ثبت رسیده نزد مراجع قانونی میباشند و بر اساس قانون تجارت بسیاری از کشورها، قادر به باز خرید سهام خود نمیباشند. نوع فعالیت این شرکتها شبیه شرکتهای تجاری است و میتوانند اوراق قرضه و سهام ممتاز منتشر کرده و یا از بانکها وام بگیرند. سرمایهگذاری آنها نیز اغلب در اوراق بهادار و سهام شرکتها است و قیمت سهام این شرکتها را عمدتاً از طریق عرضه و تقاضای بازار تعیین میشود.
۲. شرکتهای سرمایهگذاری با سرمایه شناور این شرکتها که به صندوقهای مشترک سرمایهگذاری وجوه نیز معروف میباشند، پیوسته با فروش سهام خود به مردم، اقدام به جمعآوری سرمایه جدید و خرید انواع اوراق بهادار کوتاه و بلندمدت مینمایند. این شرکتها که به mutual fund مشهور هستند در هر زمان آماده باز خرید اوراق سهام خود بوده و در صورت عرضه سهام توسط سهامداران، اقدام به بازخرید سهام خود خواهند نمود و همچنین در حالت عکس، در صورت وجود تقاضا، اقدام به عرضه سهام خواهند نمود. بنابراین، در هر لحظه قادر به کنترل عرضه و تقاضای سهام خود بوده و در عین حال دارای سطح سهام تعیین شدهای نمیباشند. قیمت سهام این صندوقها نیز به دو عامل ارزش اوراق بهادار موجود در صندوق و تا حدودی به تعداد سهامداران صندوق که عامل مهمی در عرضه و تقاضای سهام منتشره میباشد، بستگی دارد.
انواع صندوقهای سرمایهگذاری
به طور کلی این صندوقها از نظر نوع سرمایهگذاری به چهار گروه اصلی صندوقهای سهام، صندوقهای اوراق قرضه، صندوقهای مرکب و صندوقهای بازار پول تقسیم میشوند که در زیر به اختصار به تعریفی از چهار گروه اصلی صندوقها میپردازیم:
- صندوق سهام: این صندوق در انواع سهام سرمایهگذاری میکند. هر یک سهم معرف یک واحد مالکیت دارنده آن از شرکت است و سهامدار به دو طریق میتواند از آن کسب منفعت کند افزایش قیمت سهام و پرداخت سود سهام. زمانی که سرمایهگذار یک سهم این صندوق را خریداری کند، مالک حصهای از سهامهای موجود در سبد آن صندوق میشود.
- صندوق اوراق قرضه: این صندوق صرفاً در اوراق قرضه سرمایهگذاری میکند. صندوقهای اوراق قرضه عموماً نوسانات کمتری را از صندوقهای سهام تجربه میکنند و یک درآمد مستمر و منظم را برای دارنده این اوراق تامین میکنند و به همین سبب نیز دارای سطح ریسکی پایینتر از صندوقهای سهام میباشند به همین منظور این صندوق اصولاً برای سرمایهگذاریهای میانمدت مورد استفاده قرار میگیرد.
- صندوق بازار پول (صندوقهای با درآمد ثابت): این صندوق در سبدی از اوراق بهادار کوتاه مدت و دارای نرخ بهره سرمایهگذاری میکند. ابزارهای بازار پول سررسیدی کمتر از یک سال دارند. این ابزارها به دلیل آن که کوتاه مدت هستند و از کیفیت و درجه اعتباری بالایی برخوردارند، عمدتاً با ثبات هستند.
پیشنهاد ویژه: دوره جامع آموزش بورس در مشهد
محدودیتهای صندوقهای با درآمد ثابت
صندوقهای بازار پول اغلب برای سرمایهگذاریهای کوتاهمدت و برای اهداف پسانداز و با حفظ ارزش پول مناسب هستند.
صندوق بازار پول نمیتواند در اوراق بهادار با سررسید بیش از ۳۹۷ روز سرمایهگذاری کند، همچنین نباید متوسط سررسید اوراق بهادار موجود در سبد این صندوقها از ۹۰ روز تجاوز کند.
اگرچه این محدودیتها به منظور حداقل کردن ریسک سرمایهگذاری در این صندوق میباشد، ولیكن این صندوقها نیز با ریسک سرمایهگذاری مواجه هستند. یکی از مهمترین ریسکهایی که دارندگان سهام این صندوق با آن مواجه هستند، ریسک تورم و کاهش ارزش پول میباشد.
از مشخصههای بارز صندوق بازار پول آن است که این گروه از صندوقها هیچگونه ضمانتی برای بازگشت سرمایه به سرمایهگذاران خود نمیدهد.
- صندوق مركب: این صندوق ها در مجموعه ای از اوراق بهادار سهام، بازار پول و اوراق قرضه سرمایهگذاری میکنند. و بر اساس وزن هر یک از موارد سرمایهپذیر میتوانند به ماهیت آن گروه از سرمایهگذاریها نزدیکتر باشند.
مزایای صندوقهای سرمایهگذاری
صندوقهای سرمایهگذاری دارای مزایا و ویژگیهای بارزی میباشند که با توجه به بدیع بودن این صندوقها در کشور، برخی از مهمترین مشخصههای این صندوقها را مورد بررسی موجزانه قرار خواهیم داد.
الف – تنوع اوراق:
صندوق فرصت مناسبی را برای سرمایهگذاران خرده پا با سرمایه کم، برای سرمایهگذاری در مجموعه متنوعی از اوراق فراهم میآورد. از سوی دیگر این تنوع بخشی موجب کاهش ریسک سرمایهگذاری در اوراق بهادار خواهد شد.
ب – کمک به ثبات و تعمیق بازار:
صندوق از تجمع داراییهای مالی بازار ثانویه در دست گروه معدودی از سرمایهگذاران کلان، جلوگیری کرده و میتواند به عنوان عاملی جهت تخفیف نوسانات بازار در نتیجه بروز عرضه و تقاضای کاذب ناشی از سیاستهای سوداگران این بازار، ایفای نقش کنند.
پ – قدرت بالای نقدشوندگی:
صندوق امکان بازخرید سهام خود را برای دارندگان سهام فراهمآوردهاست که بدینترتیب ریسک نقدشوندگی را درحد قابلقبولی کاهش خواهندداد.
ت – مدیریت حرفهای:
در این صندوقها مدیران حرفهای مرتباً سبد سهام و اجزای آن را تحت کنترل و مراقبت دارند تا در صورت نیاز، برای حفظ منافع صندوق و در نتیجه سهامداران آن و تأمین هدف صندوق، ترکیب آن را تغییر دهند.
ث – مقرون به صرفه بودن کارمزد خدمات:
تنوع خدمات صندوق، استفاده از صرفههای مقیاس و همچنین رقابت در بین این شرکتها از عوامل مؤثر بر کاهش نسبی هزینههای معاملات و کمیسیون نسبت به زمانی است که شخص راساً به خرید این اوراق اقدام میکند.
ج – شفافیت:
از دیگر موارد مهم مورد توجه سرمایهگذاران در هنگام خرید و فروش یک دارایی آن است که به بهترین قیمت عرضه و تقاضا دسترسی داشته باشند. به علت نظاممند بودن ساختار بورس اوراق بهادار و ایجاد تمرکز عرضه و تقاضا باعث میگردد قیمتگذاری، قابل اعتمادتر از شرایط خرید و فروش خارج از بورس باشد .
طول عمر
دیدگاه سوم، تقسیمبندی شرکتهای سرمایهگذاری بر اساس طول عمر عملیاتشان میباشد.
۱. شرکتهای سرمایهگذاری با عمر نامحدود:
تقریباً میتوان عمده شرکتهای سرمایهگذاری را در این دسته قرار داد که بر اساس اساسنامه خود دارای عمر نامحدود بوده و اصل تداوم فعالیت در آن به وضوح به چشم میخورد.
۲. شرکتها و صندوقهای سرمایهگذاری با عمر محدود و تعریف شده:
مجموعههایی هستند که پایان عمر فعالیت اینان در زمان تأسیس تعیین میگردد و عمدتاً به منظور هدف مشخصی تأسیس میگردند. شرکتهای سرمایهگذاری غیرفعال نمونه بارزی از شرکتهای دارای عمر محدود میباشند این شرکتها از دیدگاه ساختار سرمایه همانند شرکتهای سرمایهگذاری با سرمایه بسته بوده و تعداد گواهی سهم یا حصهای (unit) که انتشار میدهند، ثابت میباشد این شرکتها معمولاً در اوراق قرضه سرمایهگذاری میکنند.
تفاوت شرکتهای سرمایهگذاری و صندوقهای سرمایهگذاری
عمدهترین تفاوت شرکتهای سرمایهگذاری غیرفعال و شرکتهای دارای سرمایه معین عبارتند از اینکه، خرید و فروش فعالی روی اوراق قرضهای که در پرتفوی این شرکتها وجود دارد، صورت نمیگیرد و اغلب، اوراق قرضه تا زمان سررسید بازپرداخت آنها نگهداری میشود. عمر این شرکتها محدود میباشد و بالاخره اینکه برخلاف سایر شرکتهای سرمایهگذاری، ترکیب سرمایهگذاری صندوق تغییر نخواهد کرد.