صکوک چیست؟ | انواع اوراق بهادار

شاید بارها نام اوراق قرضه به گوش شما خورده باشد. همان‌طور که از اسم این نوع اوراق مشخص است شخص یا سازمانی به پولی نیاز دارد؛ اوراق قرضه را منتشر کرده و در ازای آن سود پرداخت می‌کند. اما در اسلام این نوع اوراق به علت ربا بودن حرام شناخته شده‌اند. پس جایگزین حلال اوراق قرضه، صکوک است که در این مقاله از آکادمی پارسیان بورس، برگزارکننده دوره آموزش بورس در مشهد قصد داریم به این موضوع بپردازیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.

صکوک چیست؟

در این بخش قصد داریم راجع به این موضوع صحبت کنیم که صکوک چیست و چه تفاوتی با اوراق قرضه دارد. اگر بخواهیم به بیانی عامیانه معادلی برای این نوع اوراق بیان کنیم می‌توان گفت که این اوراق اسلامیزه شده‌ اوراق قرضه هستند. در اوراق قرضه، فردی اوراقی به اعتبار خود منتشر می‌کند. سپس افراد به اعتبار فرد یا سازمان اوراق قرضه را خریداری می‌کند. سپس فرد منتشر کننده این اوراق در ازای پولی که قرض گرفته است؛ سود ثابتی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند.

از آنجایی که در اسلام اوراق قرضه نوعی ربا به‌حساب می‌آید و ربا در اسلام حرام است معادلی برای اوراق قرضه در نظر گرفته شده است. در اوراق قرضه فقط تعهد از بدهی وجود دارد؛ اما در صکوک مالکیت یک دارایی در میان است. به طبع آن سود در نظر گرفته ثابت نیست و ممکن است در طول زمان با توجه به نوسانات کم و یا زیاد شود. این در حالی است که سود اوراق قرضه ثابت است. تفاوت اصلی این دو این است که در اوراق قرضه فقط اعتبار شخص مدنظر است؛ اما در نوع بدون ربا ارزش اوراق به ارزش دارایی پشتوانه‌اش بستگی دارد.

از مزایای این نوع اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• توسعه بازار سرمایه
• جایگزین شدن دارایی‌های غیر نقد با دارایی‌ها نقدی
• اگر دارایی که به صورت پشتوانه استفاده می‌شود اهمیت زیادی دارد.
• قرض در این اوراق سرمایه بانی را برای انجام یک فعالیت مالی زیاد می‌کند. به شخص که نیازمند پول و یا سرمایه است؛ بانی گفته می‌شود.

چه نهادهای مالی در انتشار اوراق قرضه اسلامی یا صکوک به صورت الزامی مشارکت دارند؟

به صورت کلی برای اینکه هر اوراقی در بازارهای مالی منتشر شده و در اختیار عموم قرار بگرند، باید چندین نهاد مالی با هم مشارکت نمایند. در رابطه با صکوک نیز همین موضوع وجود داشته و نهادهای مشارکت کننده به شرح زیر می‌باشند:

1. بانی:
   همان شخص حقیقی است که برای انتشار صکوک اقدام می‌نماید. به صورت معمول این کار توسط شرکت‌هایی انجام می‌شود که نیاز مالی داشته و برای راه اندازی اولیه کسب و کار خود سرمایه لازم را ندارند. به همین دلیل سهام شرکت را تحت عنوان صکوک منتشر کرده و سرمایه را به دست می‌آورند.
2. واسط:
   واسط شخص حقوقی است که به نمایندگی از بانی، کارهای انتشار صکوک را انجام می‌دهد.
3. ضامن:
   ضامن آخرین نهاد مالی است که در انتشار صکوک مسئولیت دارد. او یک شخص حقوقی است که در واقع نماینده سرمایه گذاران یا خریدران محسوب شده و مسئولیت نظارت بر تمامی مراحل را بر عهده دارد. این مراحل می‌تواند شامل انتشار، فروش، خرید و … صکوک باشد. البته ضامن نیز توسط بانی انتخاب شده و به سازمان بورس معرفی می‌شود تا در صورت تایید از سمت سازمان، کار خود را آغاز نماید. بانی معمولا ضامن را از میان موسسات مالی، تامین سرمایه، بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه گذاری و … انتخاب می‌کند.

انواع صکوک

در این بخش قصد داریم راجع به انواع صکوک صحبت کنیم. باتوجه به تعاریفی که در بخش قبل بیان کردیم این نوع اوراق انواع مختلفی دارد که در این بخش قصد داریم به این موضوع بپردازیم.

اوراق صکوک قرض‌الحسنه

اولین اوراقی که قصد داریم راجع به آن صحبت کنیم اوراق قرض‌الحسنه است. در این نوع اوراق همان‌طور که از اسم آن مشخص است؛ سودی به فرد قرض‌دهنده تعلق نمی‌گیرد. درواقع به همان اندازه که فرد پول قرض می‌دهد به همان اندازه پس می‌گیرد.

اوراق اجاره

این نوع اوراق مربوط به بنگاه‌های تولیدی و یا خدماتی است. در این نوع اوراق‌، حق استفاده از منابع از یک شخص به شخص دیگر (بانی) منتقل می‌شود. درواقع با ایجاد اوراق اجاره، ابزاری که به کمک پول قرض دهندگان تهیه شده؛ به قرض‌دهندگان تعلق دارد. درنتیجه این ابزار به مالکیت آن‌ها به اشخاص وام‌گیرنده اجاره داده ‌می‌شود و در ازای آن سود دریافت می‌کنند.

اوراق مرابحه

در اوراق صکوک مرابحه درواقع مالک بخشی از اموال خریداری شده توسط شخص وام‌گیرنده هستید. آن شخص هزینه‌های خرید، حمل و نقل و نگهداری کالا را محاسبه کرده و میزان سود را محاسبه کرده و به اطلاع افراد می‌رساند. این نوع اوراق می‌تواند از دارای سود ثابت باشد.

اوراق مضاربه

در این نوع اوراق، شخصی پولی به شخص دیگری می‌دهد. آن شخص در قبال پول دریافتی تجارت و مبادلات کالا انجام می‌دهد. در نتیجه میزان معینی سود به فرد پرداخت می‌کند که این سود با توجه به نوع فعالیت تجاری که انجام می‌دهد متفاوت خواهد بود. این نوع اوراق صکوک نیز در بازار ثانویه معامله می‌شود و قدرت نقدشوندگی بالایی دارد.

اوراق منفعت

در این نوع اوراق، مالک دارنده دارایی بادوامی، بخشی از منافع آینده یک دارایی را در ازای دریافت میزانی سرمایه واگذار می‌کنند. حال شخص می‌تواند صبر کند و در زمان تعیین شده از بهره اوراق استفاده کند و یا آن اوراق را زودتر به فروش رساند.

اوراق مزارعه

در این نوع اوراق صکوک، فردی قصد دارد بر روی زمینی سرمایه‌گذاری کند؛ ولی سرمایه لازم برای خرید زمین را ندارد از این رو اوراقی را منتشر می‌کند و زمین را از طریق سرمایه جمع شده خریداری می‌کند. در نهایت کشاورز سرمایه‌گذاران را در سود خود شریک می‌کند.

اوراق مشارکت

در این اوراق، ‌شامل طرح یا یک پروژه می‌شود و سرمایه‌گذاران روی آن طرح یا پروژه سرمایه‌گذاری کرده و بخشی از سود پروژه به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود.

اوراق مساقات

این نوع اوراق نیز همانند اوراق مزارعه است. با این تفاوت که کشاورز به‌جای زمین کشاورزی بر روی باغ، کار می‌کند. کشاورز با سرمایه‌ جمع شده باغ را خریداری می‌کند و سرمایه‌گذاران را در سود باغ شریک می‌کند.

نتیجه‌گیری

در این مقاله از آکادمی پارسیان بورس، برگزارکننده دوره آموزش آنلاین بورس راجع به این موضوع که صکوک چیست و چه کاربردی دارد به طور مفصل صحبت کردیم و انواع آن را معرفی کرده و نام بردیم. فرض اساسی این نوع اوراق با اوراق قرضه این است که فرد قرض‌دهنده در سود و زیان فرد قرض‌گیرنده شریک است. در نتیجه برخلاف اوراق قرضه سود متغیری دارد.