کرک اسپرد چیست؟ چرا در سودآوری پالایشگاه ها تاثیر دارد؟

بازار بورس ایران امروزه به یک بازار سرمایه‌گذاری مناسب برای مردم تبدیل شده است و افراد زیادی در حال حاضر در بازار بورس فعالیت دارند. بیش از ۱۵ میلیون کد بورسی فعال در ایران وجود دارد که این رقم نشان‌دهنده اهمیت این بازار سرمایه‌گذاری در ایران می‌باشد. بازار بورس ایران دارای بخش‌های مختلفی می‌باشد که هرکدام از آن‌ها مربوط به یکسری سهام‌های خاص می‌باشد.

بورس دارای یک تاریخچه طولانی می‌باشد و به محلی که شرکت‌ها به منظور تامین مالی خود سهام را در مقدار مختلف به فروش می‌رسانند بورس گفته می‌شود و خرید و فروش در آن محدود به بازارهای سرمایه‌گذاری ایران نمی‌شود و به صورت گسترده‌ای در جهان مورد توجه فرار گرفته است. بورس ایران دارای قسمت‌های مختلفی از جمله بورس کالا و انرژی می‌باشد که فعالیت در هرکدام از این قسمت‌ها نیازمند دانش و مهارت تحلیل مخصوص به خود می‌باشد.

یکی از بخش‌هایی که شما برای فعالیت در آن نیاز به تحلیل و اطلاعات خاص دارید صنعت پالایشی در بورس ایران می‌باشد. بورس انرژی ایران در سال ۱۳۹۱ ایجاد شد که قسمت پالایشی آن تمرکز زیادی بر روی نفت خام دارد. نفت خام یکی از مواد اولیه مهم برای صنایع و ایجاد سوخت محسوب می‌شود که بخش اصلی از درآمد کشور ما متمرکز بر نفت و استخراج آن می‌باشد.

نفت خام به دو طریق مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد اول صادرات آن به کشورهای خارجی و کاربرد دوم استفاده آن در شرکت‌های پالایشی و ایجاد فرآورده‌‌های نفتی می‌باشد. یکی از اصطلاحاتی که در قسمت پالایشی بورس باید از آن مطلع باشید مفهوم کرک اسپرد می‌باشد و اینکه چگونه کرک اسپرد روی معاملات شما در این حوزه تاثیرگذار خواهد بود. در این مقاله از آکادمی پارسیان بورس، برگزارکننده دوره آموزش بورس در مشهد ما به معرفی مفهوم کرک اسپرد و چیستی آن می‌پردازیم.

قبل از مطالعه این مطلب می‌توانید ویدئو زیر را مشاهده کرده و با مفهوم کرک اسپرد به صورت کامل آشنا شوید:

کرک اسپرد Crack Spread چیست؟

به تفاوت کلی قیمت گذاری بین هر بشکه نفت خام و فرآورده‌های نفتی و پالایش شده از آن اشاره دارد. به بیان ساده‌تر، به اختلاف قیمت بین یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام، کرک اسپرد گفته می‌شود. همانطور که می‌دانید نفت خام در صنعت نقش کلیدی ایجاد می‌کند و تاثیر زیادی در بخش صنایع و تولید سوخت می‌گذارد. پالایش نفت خام نیز یکی از قسمت‌های مهم صنعت نفت محسوب می‌شود و از نفت خام طیف گسترده‌ای از مواد اولیه برای سایر صنایع بدست می‌آید و به همین دلیل نفت خام از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد و روند قیمتی و بررسی عوامل تاثیرگذار روی قیمت نفت خام از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می‌باشد. پالایشگاه‌ها معمولا از فعالان اصلی بازار نفت محسوب می‌شوند و به همین دلیل در معرض ریسک فاصله قیمت نفت خام می‌باشد، فعالیت پالایشگاه به منظور افزایش این فاصله قیمتی صورت می‌گیرد و کرک اسپرد به معنی تفاوت قیمت یک بشکه نفت خام با یک بشکه محصول می‌باشد.

فاصله قیمتی بین نفت خام ‌و محصول یکسان نمی‌باشد و با توجه به نوع کالا این تفاوت کم و زیاد می‌شود. شرکت‌ها می‌توانند با تغییرات ساختاری به تولید یکسری محصولاتی بپردازند که بازدهی بیشتری داشته باشد. در بررسی کرک اسپرد قیمت نفت خام و قیمت محصول به تنهایی اهمیتی ندارد بلکه بررسی تغییرات قیمت نفت و فرآورده‌های آن از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد.

محصولاتی که به واسطه نفت خام تولید می‌شوند دارای نرخ‌های متفاوتی هستند و به همین دلیل دارای کرک اسپرد متفاوت نیز می‌باشند. محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر معمولا فاصله قیمتی بیشتری با نفت خام قرار دارند و با این روند نشان‌دهنده وضعیت خوب شرکت در سودآوری ناخالص می‌باشد. کرک اسپرد پالایشگاه‌های ایران حدودا ۷ می‌باشد و این موضوع به دلیل افزایش قیمت نفت می‌باشد که در ماه‌های آتی در صورت ثبات بازهم این عدد بالاتر خواهد رفت.

کرک یک اصطلاح برای تجزیه نفت خام به محصولات اصلی می‌باشد که این تجزیه نفت خام به محصولاتی مانند گاز پروپان، سوخت گرمایشی، بنزین و … صورت می‌گیرد. قیمت‌ها به صورت مجزا می‌باشند زیرا قیمت نفت خام و محصولات بدست آمده آن همیشه یکسان نمی‌باشند. اگر یک پالایشگاه به فروش بنزین وابسته باشد و قیمت بنزین به زیر نفت خام کاهش پیدا کند این موضوع باعث می‌شود به پالایشگاه ضرر وارد می‌شود.

عوامل موثر بر کرک اسپرد Crack Spread 

کرک اسپرد تحت تاثیر عوامل مختلفی می‌باشد که این عوامل به شرح زیر می‌باشد؛

مسائل ژئوپلیتیکی از جمله عواملی می‌باشد که روی کرک اسپرد تاثیر دارد، معمولا در دوره‌هایی که کشور در شرایط عدم اطمینان سیاسی و بی‌ثباتی قرار دارد احتمال کاهش در عرضه نفت وجود دارد و در نتیجه کاهش عرضه شاهد افزایش قیمت نفت خام نسبت به محصولات پالایش شده هستیم.

یکی دیگر از عواملی که بر تولیدکنندگان نفت خام و قیمت محصولات جانبی نفت خام تاثیرگذار می‌باشد تغییر در سیاست‌های خارجی است همچنین شرایط آب و هوایی و تغییرات فصلی نیز بر کرک اسپرد تاثیرگذار است برای مثال در فصل تابستان به دلیل افزایش تقاضا بنزین و گازوئیل مقدار کرک اسپرد تقویت پیدا می‌کند و همچنین فصل زمستان تقاضا برای تقطیرهایی مانند سوخت دیزل و بنزین موتور افزایش پیدا می‌کند و همین موضوع باعث کرک اسپرد بیشتر می‌شود.

رابطه نفت خام و قدرت نقدینگی به صورت معکوس می‌باشد و هرنوع تغییر در قدرت یک نوع ارز ممکن است بر قیمت نفت خام تاثیرگذار باشد که در نهایت بر کرک اسپرد تاثیرگذار می‌باشد. زمانی که ارزش یک ارز کاهش پیدا کند قیمت نفت خام با افزایش روبه‌رو می‌شود و در نهایت این موضوع باعث تضعیف کرک اسپرد می‌شود.

محاسبه کرک اسپرد

در معرفی کرک اسپرد متوجه شدید که تفاوت قیمت یک بشکه نفت خام با یک بشکه محصول کرک اسپرد گفته می‌شود و همینطور دانستید که کرک اسپرد در کالاها یکسان نمی‌باشد و به صورت متغیر است. برای محاسبه کرک اسپرد باید قیمت محصول نهایی را از نفت خام کسر کنید. اگر یک بشکه نفت خام ۲۰ دلار باشد و یک شرکت پالایشگاهی آن را به محصول نهایی بنزین با قیمت ۲۵ دلار تبدیل کند کرک اسپرد این شرکت برای بنزین برابر است با ۵ دلار و به اینگونه میزان کرک اسپرد مشخص می‌شود. کرک اسپرد برای هر محصول به صورت جداگانه و متفاوت با یک محصول دیگر تعیین می­شود.

نحوه استفاده از کرک اسپرد

اگر به عنوان یک سرمایه‌گذار با سهام انرژی سروکار دارید و معاملات آتی نفت خام را نیز انجام می‌دهید دانستن کرک اسپرد و محرک‌های بازار انرژی برای شما اهمیت زیادی دارد. شرکت‌های نفتی نفت خام را به یکسری پالایشگاه‌ها می‌فروشند که آن را به محصولات تصفیه و پالایش شده مانند گاز و … تبدیل می‌کنند. نفت خام براساس گرمایش و فشرده سازی در دماهای مختلف تصفیه می‌شود و فرآورده‌های نفتی با توجه به درجه حرارت مشخصی تولید می‌شود.

توجه به قیمت محصولاتی که تصفیه شده‌اند برای معامله‌گران از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد زیرا این قیمت‌ها محرک ایجاد تقاضا برای نفت خام دریافت شده در پالایشگاه‌ها است و به همین دلیل بر قیمت نفت خام نیز تاثیرگذار می‌باشد. اگر شما به عنوان یک سرمایه‌گذار در بورس انرژی قصد دارید درک درستی از بازار و قیمت نفت‌ خام و سایر فرآورده‌های نفتی داشته باشد باید محرک‌ها را بشناسید و از کرک اسپرد و مقدار آن نیز استفاده کنید.

کرک اسپرد سهم‌های پالایشی

از پالایشگاه‌های فعال در کشور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که کرک اسپرد آن‌ها با یکدیگر متفاوت می‌باشد.

• پالایشگاه نفت تهران با نماد شتران
• پالایشگاع نفت اراک با نماد شاراک
• پالایشگاه نفت اصفهان با نماد شپنا
• پالایشگاه نفت تبریز با نماد شبریز
• پالایشگاه نفت آبادن با نماد شپترو
• پالایشگاه نفت شیراز با نماد شراز
• پالایشگاه نفت لاوان با نماد شاوان
• پالایشگاه نفت کرمانشاه با نماد شرمان

به جدول زیر دقت کنید:

طبق این جدول و میزان کرک اسپرد مشخص شدن که طی ماه‌های اخیر کرک اسپرد محصولات پالاشی دچار افت شده است و همچنین کرک اسپرد تابستان در مقایسه با بهار نصف شده است، زمانی که کرک اسپرد افزایش پیدا کند سودآوری پالایشگاه‌ها بیشتر می‌شود و با افت کرک اسپرد در نتیجه سودآوری این شرکت‌ها کاهش پیدا می‌کند.

نمودار کرک اسپرد

از آنجایی که قیمت محصولات نفتی یکسان نمی‌باشد و متغیر است شرکت‌های پالایشی با توجه به نوع محصولات خود دارای کرک اسپردهای متفاوتی هستند. در تحلیل بنیادی شرکت‌های پالایشی بررسی کردن اسپردهای مختلف با توجه به محصولات آن‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که کرک اسپرد در سودآوری شرکت‌ها به صورت مستقیم تاثیرگذار است و شما به عنوان یک سرمایه‌گذار باید از میزان کرک اسپرد و نحوه تاثیر آن در سهام‌ها مطلع باشید.

انواع کرک اسپرد

کرک اسپرد دارای انواع مختلفی می‌باشد که به شرح زیر می‌باشد:

• کرک اسپرد ساده ۱.۱
• کرک اسپرد ۳:۲:۱
• کرک اسپرد ۵:۳:۲

کرک اسپرد ساده ۱.۱

یک نوع رایج کرک اسپرد پالایشگاه مدل ساده می‌باشد که نشان‌دهنده حاشیه سود است. این کرک اسپرد به این معناست که نفت خام را خریداری می‌کند و محصولات پالایش شده را می‌فروشد و اختلاف بین محصولات پالایش شده و نفت خام است. کرک اسپرد این نوع از طریق فروش محصولات پالایش و خرید نفت خام اجرا می‌شود و اگر ارزش محصولات پالایش بیشتر نسبت به ارزش مواد خام بیشتر باشد این مقدار مثبت می‌شود. در حال حاضر استراتژی‌های پوششی متفاوتی وجود دارد که برای پوشش ریسک پالایشگاه‌ها مناسب است که هرکدام از آن‌ها دارای یک نحوه محاسبه هستند.

کرک اسپرد ۳:۲:۱

این نوع کرک اسپرد به معنی خرید سه واحد نفت و فروش دو واحد بنزین و یک واحد نفت سفید می‌باشد.

کرک اسپرد ۵:۳:۲

این نوع کرک اسپرد به معنای خرید پنج واحد نفت خام می‌باشد و همچنین فروش سه واحد بنزین و دو واحد نفت سفید است.

روش‌های معامله کرک اسپرد چیست؟

کرک اسپرد معمولا به دو صورت معامله می‌شود. اولین روش معامله کرک اسپرد تک محصول می‌باشد.

کرک اسپرد تک محصول

کرک اسپرد تک محصول یکی از رایج‌ترین نوع کرک اسپرد محسوب می‌شود و منعکس کننده تفاوت حاشیه پالایشگاه بین نفت خام و محصولات تصفیه شده مانند بنزین می‌باشد.

کرک اسپرد چند محصول

منظور از کرک اسپردهای چند محصول انعکاس عملکرد محصولات تصفیه شده می‌باشد و طبق پیام گروه CME ، میزان تولید بنزین حدود دو برابر نفت مایع تقطیر شده می‌باشد و این نسبت موجب شده است که نوع کرک اسپرد 3: 2: 1 بر استراتژی پوشش ریسک تمرکز بیشتری داشته باشد. کرک اسپرد نسبت 3: 2: 1 به این معنی است که با خرید سه بشکه در معاملات آتی نفت خام و فروش دو بشکه در معاملات آتی بنزین و یک بشکه آتی نفت کوره مورد معامله قرار می‌گیرد.

پالایشگاهی که عملکرد پایین تری از بنزین نسبت به سایر مواد تقطیر داشته باشد احتمال دارد از روش‌های دیگری مانند اسپرد نوع  5: 3: 2 استفاده کند. نسبت 5: 3: 2 با خرید پنج بشکه معاملات آتی نفت خام و فروش سه معاملات آتی بنزین و دو معاملات آتی نفت کوره پالایشی مورد معامله قرار می‌گیرد.

تاثیر کرک اسپرد بر سودآوری پالایشگاه‌ها

پالایشگا‌ه‌ها با دو بازار سروکار دارند که یکی از این بازار مربوط به نفت می‌باشد و دیگری در ارتباط با فروش محصولات است. برای بررسی تاثیر کرک اسپرد بر سودآوری این پالایشگاه‌ها باید دو بازار را به صورت جداگانه بررسی کنید تا بتوانید درک بهتری نسبت به بازار انرژی و سودآوری در این حوزه داشته باشید.

بازار نفت خام

نفت یکی از نیازهای اساسی محسوب می‌شود و به عنوان ماده اولیه در سایر صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. نفت خام به طیف وسیعی از فرآورده‌های نفتی تبدیل می‌شود و به همین دلیل بازار آن از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. قیمت هر ماده اولیه یا کالایی تحت تاثیر عرضه ‌و تقاضا می‌باشد و قیمت نفت خام نیز وابسته به عرضه و تقاضا می‌باشد، تقاضا برای نفت خام نسبت به محصولات دیگر کمتر است و معمولا موارد فروش نفت مربوط به صادرات می‌باشد و مقداری از آن به پالایشگاه‌های مصرف داخل تعلق می‌گیرد که میزان آن زیاد نیست، زیرا نفت خام مانند کالاهای دیگر مورد استفاده عموم نمی‌باشد و بیشتر در صنایع و تولید مواد اولیه کاربرد دارد.

طبق این عوامل نوسانات قیمتی نفت بر حول محور صادرات می‌باشد و عواملی مانند تحریم کشور و یا دلایل دیگر از جمله شرایط جوی زمین ممکن است باعث کاهش صادرات و در نتیجه کاهش قیمت نفت شود. کاهش یا افزایش قیمت نفت تاثیر زیادی روی سودآوری و یا ضرر یک پالایشگاه ندارد.

بازار فرآورده‌ها

در مورد فرآورده‌ها باید گفت که از نفت خام فرآورده‌هایی از جمله سوخت را ایجاد می‌کند که در حال حاضر سوخت پرمصرف‌ترین فرآورده محسوب می‌شود و کاهش یا افزایش تقاضا برای این فرآورده‌ها در هر کشوری در تعیین میزان تولید و قیمت امری ضروری محسوب می‌شود و صادرات سوخت که برخلاف نفت از درصد کمتری برخوردار می‌باشد قادر است در ارزش آن تغییراتی ایجاد کند.

به همین منظور افزایش تقاضا برای فرآورده‌های پالایشی باعث افزایش قیمت نفت می‌شود اما به این موضوع توجه کنید که تقاضای زیاد برای نفت دلیلی بر سود پالایشگاه‌ها نمی‌باشد زیرا نفت فقط منحصر به پالایشگاه‌ها نمی‌باشد و صادرات نیز شامل حال آن می‌شود و زمانی که صادرات نفت صورت بگیرد صادرات فرآورده‌های آن نیز ادامه‌دار می‌باشد که یک شرایط مناسب و برابر را ایجاد می‌کند. کرک اسپرد یکی از قابل اعتماد‌ترین شاخص‌ها برای تعیین سودآوری در یک پالایشگاه می‌باشد زیرا بررسی یکسری عوامل جانبی بسیار پرهزینه می‌باشد و بررسی آن برای سودآوری پالایشگاه به صرفه نمی‌باشد.

نکات مهم در بررسی کرک اسپرد

درباره کرک اسپرد باید یکسری موارد را مورد بررسی قرار دهید برای مثال کرک اسپرد باید برای هر پنج فرآورده نفتی محاسبه شود و بر اساس وزنی که هر محصول در سبد شرکت پالایشی دارد سود یا زیان محاسبه شود و اگر یک شرکت یک محصول با کیفیت تولید کند کرک اسپرد محصول می‌شود و می‌تواند درآمد شرکت را افزایش دهد.

قیمت محصولات پالایشی می‌تواند مستقل از یکدیگر و یا حتی به صورت برعکس حرکت کند و زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد روی کرک اسپرد تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود که پالایشگاه میزان تقاضای خود برای نفت خام تغییر دهد. پالایشگاه ممکن است طی یکسری تصمیمات تولید خودش را کاهش دهد و باعث شود کرک اسپرد گسترش پیدا کند.

قیمت پالایشگاه‌های نفت قادر است بر حاشیه سود تاثیرگذار باشد و حاشیه سود یک پالایشگاه درگیر عوامل مختلفی می‌باشد که این عوامل عبارتند از:

منابع جهانی، فصلی بودن هوا، میزان عرضه و تقاضا تمامی این موارد بر حاشیه سود تاثیرگذار می‌باشد. پالایشگاه‌ها به منظور جلوگیری از ریسک و پوشش نوسان قیمتی از کرک اسپرد استفاده می‌کنند.

پالایشگاه قادر است که تولید خود را کاهش دهد و باعث شود کرک اسپرد گسترش پیدا کند و همچنین ممکن است قیمت نفت بنا به دلایل خاص کاهش پیدا کند و قیمت محصولات فرآوری شده از نفت دچار تغییر نشود یا حتی در مواردی افزایش پیدا کند در این شرایط ممکن است کرک اسپرد گسترش پیدا کند و در صورتی که کرک اسپرد گسترش پیدا کند پالایشگاه باید تولیدات خود را کاهش دهد تا با محدود کردن میزان عرضه محصولات پالایشی حاشیه سود خود را احیا کند.

دقت داشته باشید حاشیه سود یک پالایشگاه نفت قادر است تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار بگیرید و از عواملی مانند قیمت ورودی یعنی همان نفت خام و قیمت خروجی که محصولات پالایش شده می‌باشد تاثیر بگیرد.

فرآورده‌های تولیدات پالایشگاه‌ها

فرآورده‌های پالایشگاه‌های ایران به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که این فرآورده‌ها از قبیل گوگرد، آسفالت و قیر، روغن‌های نفتی، بنزین، گاز مایع ال پی جی، نفت کوره، گازوئیل و سوخت‌های دیزلی، نفت سفید و سوخت‌های جت می‌باشد.

توجه داشته باشید که کرک اسپرد فرآورده‌های پالایشگاهی عامل اصلی سود و زیان سرمایه‌گذاران می‌باشد و تحلیل آن‌ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و در کنار کرک اسپرد عوامل بنیادی دیگر از جمله اخبار اقتصادی، تحریم‌ها و مشکلات آب و هوایی از جمله گرم شدن زمین و تمهیدات کشورها نسبت به این موضوع تاثیر زیادی بر سود و زیان سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی و نفت دارد.

گزارشات کرک اسپرد نیمه اول سال 1401

در جدول زیر خلاصه عملیات فصل بهار و تابستان شرکت‌های پالایشی را مشاهده می کنیم.

سخن آخر

بورس اوراق بهادار ایران امروزه به عنوان یکی از بازارهای پردرآمد سرمایه‌گذاری تبدیل شده است، در حال حاضر بیش از ۱۵ میلیون کد بورسی فعال در ایران وجود دارد که نشان‌دهنده محبوبیت این بازار در میان سرمایه‌گذاران می‌باشد، بورس به محلی برای خرید و فروش اوراق بهادار گفته می‌شود که شرکت‌ها به منظور تامین مالی پروژه‌های خود سهام خود را در میزان متفاوت به فروش می‌رسانند تا پروژه‌های خود را توسعه دهند.

سرمایه‌گذاری در بازار بورس به قسمت‌های مختلفی از جمله بورس کالا و انرژی تقسیم می‌شود که هرکدام از این بخش‌ها مربوط به یک صنعت یا تولیدی خاص هستند. به منظور اینکه بتوانید سرمایه‌گذاری خود را در بورس ایران آغاز کنید باید از بخش‌های مختلف آن و عوامل تاثیرگذار برروی هر بخش مطلع باشید. بورس انرژی یکی از بخش‌های مهم بورس ایران است که به منظور انجام معاملات حامل‌های انرژی فعالیت می‌کند و در سال ۱۳۹۱ تاسیس شد. بورس انرژی ایران شامل سهام‌های پالایشگاهی مختلف می‌باشد که سرمایه‌گذاری روی آن‌ها از آینده روشنی برخوردار می‌باشد.

به منظور فعالیت در بورس انرژی شما باید با یکسری مفاهیم از قبیل کرک اسپرد آشنایی داشته باشید. کرک اسپرد به معنای تفاوت قیمت یک بشکه نفت خام با یک بشکه محصول فرآوری شده می‌باشد که با توجه به نوع محصول میزان کرک اسپرد نیز متفاوت است. در این مقاله از آکادمی پارسیان بورس، برگزارکننده دوره آموزش رایگان بورس ما به معرفی کرک اسپرد و بررسی جزئیات آن پرداختیم تا شما در هنگام سرمایه‌گذاری در این حوزه از فضای بازار و آینده آن مطلع باشید.

سوالات متداول

• کرک اسپرد چیست؟

اختلاف قیمت بین یک بشکه محصول با یک بشکه نفت خام، کرک اسپرد گفته می‌شود.